Celi­akia to przewlekła choro­ba autoim­muno­log­icz­na, w której gluten prowoku­je uszkodze­nie kosmków jeli­ta cienkiego. Praw­idłowa diag­nos­ty­ka wyma­ga spójnego zestawu badań lab­o­ra­to­ryjnych i częs­to potwierdzenia w biop­sji. Ominię­cie które­gokol­wiek eta­pu grozi fałszy­wą diag­nozą, dlat­ego warto wiedzieć, kiedy testy zle­cać, jak się przy­go­tować i ile to kosztuje.

badanie celiakii i badania celiakii: kiedy wykonać i dla kogo są zalecane

Bada­nia zale­ca się osobom z przewlekłą biegunką, wzdę­ci­a­mi, spad­kiem masy ciała, niedokr­wis­toś­cią z niedoboru żelaza, osteopenią/osteoporozą, pod­wyżs­zony­mi enzy­ma­mi wątrobowy­mi, a także z afta­mi nawraca­ją­cy­mi czy neu­ropatią. Wskaza­ni­a­mi są też choro­by współist­niejące: cukrzy­ca typu 1, autoim­muno­log­iczne choro­by tar­czy­cy, zespół Downa/Turnera, niedobór IgA oraz krewni pier­wszego stop­nia chorych. W tych sytu­ac­jach badanie celi­akii i bada­nia celi­akii wykonu­je się nieza­leżnie od wieku.

Najczęś­ciej rozpoczy­na się od prze­ci­w­ci­ał: tTG-IgA (prze­ciw trans­g­lu­t­a­m­i­nazie tkankowej) i/lub EMA-IgA (prze­ciw endomy­si­um) wraz z całkow­itym IgA. Przy niedoborze IgA sto­su­je się tTG-IgG lub DGP-IgG. Wyni­ki: tTG-IgA >10× górnej grani­cy normy i EMA dodat­nie oznacza­ją bard­zo wysok­ie praw­dopodobieńst­wo celi­akii; u dzieci w wybranych przy­pad­kach moż­na odstąpić od biop­sji, u dorosłych zwyk­le wyma­ga się gas­troskopii z pobraniem wycinków (co najm­niej 4–6) i oceną wg Marsh (≥2–3 potwierdza rozpoz­nanie). Testy gene­ty­czne HLA-DQ2/DQ8 nie potwierdza­ją choro­by, ale ich brak prak­ty­cznie ją wyklucza.

badanie celiakii i badania celiakii: koszt prywatnie i w ramach NFZ

Pry­wat­nie: tTG-IgA 60–140 zł, EMA-IgA 100–200 zł, całkowite IgA 20–40 zł, DGP-IgG/I­gA 70–150 zł, HLA-DQ2/DQ8 350–600 zł. Gas­troskopia z biop­sją 350–700 zł (sedac­ja 200–400 zł). W NFZ bada­nia i gas­troskopia są refun­dowane po skierowa­niu (lekarz POZ do specjalisty/gastroskopii, spec­jal­ista do badań), choć czas oczeki­wa­nia bywa dłuższy.

Warto uwzględ­nić koszt kon­sul­tacji i ewen­tu­al­nej kon­troli prze­ci­w­ci­ał po wdroże­niu diety (zwyk­le po 6–12 miesią­cach). Jeśli planu­jesz badanie celi­akii i bada­nia celi­akii w try­bie pry­wat­nym, zapy­taj o pełny cen­nik (paki­ety bywa­ją tańsze niż poje­dyncze testy).

badanie celiakii i badania celiakii: przygotowanie do testów krok po kroku

Nie odstaw­iaj glutenu przed bada­ni­a­mi. Jeśli jesteś na diecie bezg­lutenowej, skon­sul­tuj tzw. gluten chal­lenge: zwyk­le ≥3 g glutenu dzi­en­nie (np. 1–2 krom­ki chle­ba) przez 6–8, cza­sem 12 tygod­ni przed serologią; podob­nie przed biop­sją. W prze­ci­wnym razie wyni­ki mogą wyjść fałszy­wie ujemne.

Do pobra­nia krwi nie trze­ba być na czc­zo, ale 2–3 godziny prz­er­wy od jedzenia ułatwia­ją logistykę. Poin­for­muj o lekach (immuno­supres­ja może obniżać miana prze­ci­w­ci­ał). Zawsze oznacz całkowite IgA, by wych­wycić jego niedobór i praw­idłowo dobrać testy. Do gas­troskopii bądź na czc­zo: 6–8 godzin bez pokar­mów, 2 godziny bez klarownych płynów; nie odstaw­iaj samodziel­nie leków przewlekłych.

Nie zaczy­naj diety bezg­lutenowej do cza­su zakończenia diag­nos­ty­ki (serolo­gia ± gene­ty­ka ± biop­s­ja), chy­ba że lekarz zale­ci inaczej z przy­czyn medy­cznych. Po pobra­niu wycinków zwyk­le moż­na wró­cić do jedzenia tego samego dnia. Wtedy badanie celi­akii i bada­nia celi­akii dadzą wiary­god­ny obraz.

badanie celiakii i badania celiakii: jakie objawy są wskazaniem do diagnostyki

Objawy jeli­towe: przewlekła biegun­ka, wzdę­cia, bóle brzucha, tłuszc­zowe stolce, utra­ta masy ciała. Objawy poza­jeli­towe: niedokr­wis­tość z niedoboru żelaza lub kwa­su foliowego, osteopenia/osteoporoza, wysyp­ka opryszczkowa­ta (choro­ba Duhringa), afty, pod­wyżs­zone amino­trans­fer­azy, neu­ropa­tia, bezpłod­ność i poronienia. U dzieci: sła­by przy­rost masy i wzros­tu, opóźnione dojrze­wanie, drażliwość.

Do badań kwal­i­fiku­ją też grupy ryzy­ka: krewni I stop­nia chorych, cukrzy­ca typu 1, autoim­muno­log­iczne zapale­nie tar­czy­cy, zespół Downa/Turnera, niedobór IgA. Niekiedy jedynym syg­nałem są niepraw­idłowe wyni­ki lab­o­ra­to­ryjne (niska fer­ry­ty­na, hipokalcemia, niedobór wit­a­miny D) lub nawraca­jące zła­ma­nia niskoenergetyczne.

FAQ

  • Czy można wykonać testy będąc na diecie bezglutenowej?

    Serolo­gia może wyjść fałszy­wie ujem­na, dlat­ego zale­ca się powrót do glutenu przed bada­ni­a­mi. Wyjątkiem jest test HLA, który nie zależy od diety. Decyzję o rein­tro­dukcji glutenu ustal z lekarzem.

  • Ile glutenu trzeba zjeść przed badaniami i jak długo?

    Najczęś­ciej rekomen­du­je się co najm­niej 3 g glutenu dzi­en­nie (ok. 1–2 krom­ki chle­ba) przez 6–8 tygod­ni przed serologią. Przy długiej diecie elim­i­na­cyjnej lekarz może zale­cić 8–12 tygod­ni. Objawy w tym cza­sie należy obserwować.

  • Czy u dzieci można rozpoznać celiakię bez biopsji?

    Tak, w wybranych przy­pad­kach: tTG-IgA >10× normy, dodat­nie EMA oraz zgod­na gene­ty­ka i typowy obraz klin­iczny. Decyzję pode­j­mu­je gas­troen­terolog dziecię­cy według wyty­cznych ESPGHAN. U dorosłych zwyk­le wyma­ga się biopsji.

  • Co oznaczają „graniczne” lub niejednoznaczne wyniki?

    Wyma­ga­ją powtórzenia tes­tu, rozsz­erzenia pan­elu (EMA, DGP) i oce­ny całkowitego IgA. Niekiedy decy­du­je biop­s­ja lub wery­fikac­ja w ośrod­ku z doświad­cze­niem w celi­akii. Inter­pre­tac­ja zawsze powin­na uwzględ­ni­ać objawy i wywiad.

  • Czy można zacząć dietę bezglutenową bez potwierdzenia?

    Nie jest to zale­cane, bo utrud­nia i opóź­nia rozpoz­nanie. Wyjątkiem są sytu­acje klin­iczne wyma­ga­jące naty­ch­mi­as­towej inter­wencji, ale wtedy planu­je się kon­trolowaną diag­nos­tykę później. Najpierw potwierdź chorobę, potem wprowadzaj dietę.