Celiakia — co to jest? Skąd się bierze? 

Celi­akia to choro­ba autoim­muno­log­icz­na o podłożu gene­ty­cznym. Choro­ba spowodowana jest przez niewłaś­ci­we dzi­ałanie układu odpornoś­ciowego — w jej wyniku orga­nizm ataku­je własne tkan­ki. Sytu­ację taką powodu­ję gluten, a dokład­niej jego nietol­er­anc­ja. Gluten to białko zbożowe zawarte w pszeni­cy, życie, jęczmie­niu. Oznacza to, że jest obec­ny w więk­szoś­ci pro­duk­tów codzi­en­nego użytku takich jak min. pieczy­wo, makaron, wędliny. Dla osób chorych na celi­ak­ię, gluten to prawdzi­wa tru­ciz­na. Powodu­je on zanik bard­zo istot­nych dla człowieka — kosmków jeli­towych, które odpowiedzialne są za pozyski­wanie z poży­wienia sub­stancji odżywczych.

Celiakia — przyczyny

Celi­akia to przede wszys­tkim choro­ba o podłożu gene­ty­cznym. Nietol­er­anc­ja glutenu wys­tępu­je tylko u osób, które mają geny: HLA-DQ2,2 i/lub HLA-DQ2,5 lub HLA-DQ8. Liczne bada­nia wskazu­ją, że celi­akia może się wiązać z obciąże­niem dziedzicznym. 

Nietolerancje pokarmowe – umów się na badanie

 Jak często występuje celiakia?

Celi­akia wys­tępu­je u 1 na 8 rodzin w Polsce czyli u ok. 400 000 osób z czego, aż 95% chorych nie wie o tym, że ją ma. Wyni­ka to praw­dopodob­nie z tego, iż postaci skąpoob­ja­wowe i bezob­ja­wowe wys­tępu­ją nawet 7 razy częś­ciej niż postać klasyczna.

Celi­akia może uak­ty­wnić się w każdym wieku, do niedaw­na była uznawana za chorobę wieku dziecięcego, jed­nak obec­nie 60% nowo rozpoz­nawanych przy­pad­ków celi­akii doty­czy osób dorosłych (szczyt zachorowań przy­pa­da na 3. i 4. dekadę życia), spośród których 15–20% ma pon­ad 60 lat. Celi­akia częś­ciej doty­czy kobi­et, które stanow­ią aż 70% chorych na tę chorobę.

Przy­puszcza się, że około 70% pac­jen­tów z nowo zdi­ag­no­zowaną celi­ak­ią nie prezen­tu­je objawów z prze­wodu pokar­mowego. Ryzyko wys­tąpi­enia objawów u członków rodziny chorego wynosi około 10%. W przy­pad­ku wys­tąpi­enia celi­akii u jed­nego z bliźniąt jed­no­ja­jowych szanse na pojaw­ie­nie się tej choro­by u drugiego bliź­ni­a­ka wynoszą około 75%. 

Zamów badanie na celiakię — pewna diagnoza

Jak się objawia celiakia?

Tak naprawdę celi­akia u każdego prze­b­ie­ga w inny sposób, może rozpocząć się nagle ze znacznym nasile­niem objawów lub jej objawy mogą naras­tać stop­niowo. Celi­akia może też pozostać bezob­ja­wowa. Dlat­ego też celi­akia nazy­wana jest chorobą o wielu twarzach. 

Wyróż­ni­amy trzy posta­cie celiakii

Celi­akia klasy­cz­na (pełnoob­ja­wowa, jaw­na) wys­tępu­je u ok. 10%-30% chorych i wiąże się z wys­tępowaniem najbardziej widocznych objawów – związanych głównie z ukła­dem pokar­mowym. Mogą to być np. bóle brzucha, wzdę­cia, biegun­ki, wymio­ty czy prob­le­my skórne. Ten typ trwałej nietol­er­ancji glutenu doty­czy przede wszys­tkim dzieci, osób starszych i kobi­et w ciąży.

Celi­akia skąpoob­ja­wowa (niema) charak­teryzu­je się niety­powy­mi i częs­to niereg­u­larny­mi objawa­mi. Bywa­ją one również mylone z inny­mi choroba­mi. Należą do nich m.in. ane­mia, prob­le­my ze szk­li­wem, zmi­any nas­tro­ju, zaburzenia neu­ro­log­iczne czy niereg­u­larne cyk­le miesiączkowe.

Celi­akia bezob­ja­wowa (ukry­ta) jest najczęś­ciej wstępem do wys­tąpi­enia typu jawnego lub niemego choro­by. Uak­ty­w­nia się pod wpły­wem różnych czyn­ników, np. stre­su, spad­ku odpornoś­ci czy ciąży. Pole­ga na braku objawów przy jed­noczes­nej obec­noś­ci genów odpowiedzial­nych za trwałą nietol­er­ancję glutenu i prze­ci­w­ci­ał we krwi.

Diagnostyka celiakii — od czego zacząć

Celi­akia jest choro­ba która nie jest pros­ta do zdi­ag­no­zowa­nia, nieste­ty do tej pory nie ma jed­nego uni­w­er­sal­nego bada­nia które może dać 100% potwierdze­nie choro­by. Do jej potwierdzenia potrzeb­ne są przy­na­jm­niej dwa badania.

Diag­nos­tykę celi­akii najlepiej rozpocząć od testów gene­ty­cznych uzu­peł­ni­a­jąc je o testy sero­log­iczne (w niek­tórych przy­pad­kach diag­nos­tykę należy posz­erzyć biop­sję jeli­ta cienkiego).

Bada­nia te uzu­peł­ni­a­ją się wza­jem­nie, jed­nak rozpoczy­na­jąc diag­nos­tykę od testów gene­ty­cznych — diag­nozę moż­na skró­cić do jed­nego kroku. Dlaczego? Ujem­ny wynik badań gene­ty­cznych niemal w 100% wyk­lucza chorobę.

Jakie są sposoby leczenia celiakii?

Jak dotąd jedyną skuteczną metodą leczenia jest stosowanie diety bezg­lutenowej. W postaci ostrej bez objawów niedoborów skład­ników odży­w­czych wprowadzanie diety bezg­lutenowej jest wystar­cza­jącą metodą ter­apeu­ty­czną. W przy­pad­ku wys­tąpi­enia objawów niedoborowych lekarz dodatkowo może zale­cić podawanie makroele­men­tów, mikroele­men­tów i wit­a­min, w zależnoś­ci od potrzeb.

Dieta bezg­lutenowa obe­j­mu­je elim­i­nację z diety chorego na celi­ak­ię zbóż (pszeni­cy, żyta, jęczmienia, owsa, pszenży­ta, ork­iszu) lub ich przetwor­zonych postaci i zastąpi­e­nie  ich inny­mi pro­duk­ta­mi bez zawartoś­ci glutenu. Wszys­tkie wyro­by nie zaw­ier­a­jące glutenu oznac­zone są przez pro­du­cen­tów sym­bol­em przekreślonego kłosa. Pro­du­cen­ci żywnoś­ci zobow­iązani są do umieszcza­nia na etyki­etach infor­ma­cji doty­czą­cych pochodzenia skro­bi, jeśli może ona zaw­ier­ać gluten a także infor­ma­cji o innych skład­nikach wywołu­ją­cych alergię (w tym także o glutenie).

Stosowany­mi zami­en­nika­mi są: ziem­ni­a­ki, kukury­dza, ryż, gry­ka, proso, soja, soczewica, faso­la i ich przetwory a także pro­duk­ty mniej pop­u­larne w Polsce: tapio­ka, man­iok, sago, sor­go, amarantus.

Więk­szość chorych na celi­ak­ię obser­wu­je szy­bką poprawę po wprowadze­niu diety bezg­lutenowej, a objawy choro­by mija­ją w prze­ciągu kilku miesię­cy, jed­nak regen­er­ac­ja kosmków może trwać od 3 do 12 miesię­cy. Postępy w lecze­niu moż­na mon­i­torować, oznacza­jąc poziom prze­ci­w­ci­ał we krwi. 

Jeśli u oso­by ze zdi­ag­no­zowaną celi­ak­ią wys­tępu­ją niepoko­jące objawy mimo dłuższego leczenia ścisłą dietą bezg­lutenową, może to świad­czyć o celi­akii opornej na leczenie.

W takiej sytu­acji lekarz  prze­ważnie zle­ca biop­sję jeli­ta z pobraniem wycinków, która wykazu­je zanik kosmków jeli­towych w III lub IV stop­niu skali Mar­sha.  Taka postać celi­akii wys­tępu­je sto­sunkowo rzad­ko bo u ok. 7–8% chorych, doty­czy prze­ważnie osób starszych u których choro­ba została wykry­ta w późnym sta­di­um. Takie oso­by wyma­ga­ją szczegól­nej opie­ki lekarskiej ponieważ nielec­zone pro­cesy chorobowe mogą doprowadz­ić do roz­wo­ju nowot­worów układu pokar­mowego, głównie chło­ni­aków jeli­ta cienkiego. W takiej sytu­acji lecze­nie obe­j­mu­je oprócz dal­szej ścisłej diety bezg­lutenowej włącze­nie immuno­supre­san­tów (leki obniża­jące akty­wność układu odpornoś­ciowego), spo­rady­cznie jeśli jest taka konieczność także chemioter­apii (w przy­pad­ku rozpoz­na­nia chło­ni­a­ka) taka oso­ba wyma­ga reg­u­larnej obserwacji lekarskiej.