Celi­akia to przewlekła choro­ba o podłożu autoim­muno­log­icznym, w której gluten wywołu­je uszkodze­nie kosmków jeli­towych. Nie zawsze daje typowe biegun­ki; bywa, że pier­wsze syg­nały to niedobo­ry, zmęcze­nie czy prob­le­my skórne. Wczesne rozpoz­nanie chroni przed powikła­ni­a­mi taki­mi jak osteo­poroza, niepłod­ność czy zaburzenia wzras­ta­nia u dzieci.

celiakia objawy u dorosłych: wczesne sygnały

U dorosłych celi­akia objawy częs­to są skąpe lub nieswoiste: przewlekłe zmęcze­nie, wzdę­cia, waha­nia masy ciała, nawraca­jące afty, bóle kostno‑stawowe, pod­wyżs­zone transam­i­nazy, trud­noś­ci z zajś­ciem w ciążę, a także niedokr­wis­tość z niedoboru żelaza opor­na na suple­men­tację. Zdarza­ją się zaparcia zami­ast biegunek. Niepokój powin­ny budz­ić także zaburzenia gęs­toś­ci koś­ci (osteopenia/osteoporoza) u osób przed 50. rok­iem życia.

Diag­nos­tykę zle­ca się u osób z powyższy­mi dolegli­woś­ci­a­mi oraz u krewnych pier­wszego stop­nia chorych. Pod­stawą jest oznacze­nie prze­ci­w­ci­ał tTG‑IgA wraz z całkow­itym IgA (wyk­lucze­nie niedoboru IgA). Przy niedoborze IgA sto­su­je się tTG‑IgG lub DGP‑IgG. Potwierdze­niem jest endoskopia z biop­sją dwu­nast­ni­cy i oceną his­to­log­iczną (np. Marsh 2–3 – zanik kosmków, prze­rost krypt, naciek lim­fo­cy­tarny). Wynik tTG‑IgA ≥10× górnej grani­cy normy i EMA‑IgA (+) sil­nie prze­maw­ia za rozpoz­naniem; u dzieci bywa akcep­towane rozpoz­nanie bez biop­sji, u dorosłych zwyk­le pozosta­je stan­dar­d­em. Badanie HLA‑DQ2/DQ8 ma wartość wyk­lucza­jącą – brak hap­lo­typów prak­ty­cznie elimin­u­je celi­ak­ię. Wszys­tkie testy należy wykony­wać na diecie zaw­ier­a­jącej gluten; jego wcześniejsze odstaw­ie­nie może fałs­zować wyniki.

celiakia objawy u dzieci: jak je rozpoznać

U niemowląt i młod­szych dzieci domin­u­ją zaburzenia wzras­ta­nia, wzdę­cia, biegun­ki tłuszc­zowe, wymio­ty, drażli­wość i osłabiony apetyt. U starszych dzieci częste są bóle brzucha, nis­ki wzrost, opóźnione dojrze­wanie, nawraca­jące afty, szk­li­wo zębowe z defek­ta­mi oraz niedokr­wis­tość. U częś­ci dzieci celi­akia objawy ogranicza­ją się do jed­nego prob­le­mu, np. niedoboru żelaza lub przewlekłych bólów brzucha o cechach „IBS‑opodobnych”.

W pedi­atrii sto­su­je się serologię tTG‑IgA (z całkow­itym IgA) oraz EMA. Gdy tTG‑IgA ≥10× normy i EMA jest dodat­nie w nieza­leżnym bada­niu, a dziecko spoży­wa gluten, możli­we jest rozpoz­nanie bez biop­sji zgod­nie z wyty­czny­mi. W innych sytu­ac­jach wykonu­je się endoskopię. Rodz­ice nie powin­ni samodziel­nie wprowadzać diety bezg­lutenowej przed diagnostyką.

celiakia objawy skórne i ich znaczenie

Najbardziej charak­terysty­czną man­i­fes­tacją skórną jest der­mati­tis her­peti­formis (choro­ba Duhringa): sym­e­tryczne, bard­zo swędzące grud­ki i pęcherzy­ki, głównie na łok­ci­ach, kolanach, poślad­kach i w okol­i­cy karku. Częs­to widoczne są śla­dy dra­pa­nia, a akty­wne pęcherzy­ki mogą być nieliczne. Potwierdze­nie uzysku­je się w bada­niu biop­sji skóry z bezpośred­nią immuno­flu­o­res­cencją – ziar­niste zło­gi IgA w bro­dawkach skórnych.

W lecze­niu sto­su­je się ścisłą dietę bezg­lutenową; w ostrych fazach der­ma­tolog może włączyć dap­son, który szy­bko reduku­je świąd, lecz nie zastępu­je diety. Zmi­any skórne częs­to wyprzedza­ją lub masku­ją objawy jeli­towe, dlat­ego ich rozpoz­nanie bywa punk­tem wyjś­cia do dal­szych badań.

celiakia objawy ze strony układu pokarmowego

Typowe są przewlekłe biegun­ki (cza­sem tłuszc­zowe), wzdę­cia, przele­wa­nia, bóle brzucha po posiłkach, uczu­cie pełnoś­ci i utra­ta masy ciała. Nierzad­ko wys­tępu­ją zaparcia, szczegól­nie u dorosłych, oraz niepraw­idłowa tol­er­anc­ja lak­tozy wtór­na do uszkodzenia kosmków. U częś­ci osób celi­akia objawy nasi­la­ją się po wyraźnym kon­tak­cie z gluten­em, lecz prze­bieg może być falu­ją­cy i mylą­cy z zespołem jeli­ta nadwrażliwego.

Nielec­zona celi­akia prowadzi do niedoborów żelaza, kwa­su foliowego, wit­a­miny B12, wit­a­min A, D, E, K, a także do hipoal­bu­mine­mii i obniże­nia gęs­toś­ci koś­ci. Po włącze­niu diety bezg­lutenowej dolegli­woś­ci gas­tryczne ustępu­ją zwyk­le w ciągu tygod­ni, nato­mi­ast odbu­dowa kosmków zaj­mu­je miesiące; wyma­gane jest mon­i­torowanie niedoborów i odpowied­niej podaży błon­ni­ka oraz wapnia.

FAQ

  • Czy celiakia może przebiegać bez biegunki?

    Tak. U wielu osób domin­u­ją wzdę­cia, zaparcia, niedokr­wis­tość, afty lub przewlekłe zmęcze­nie bez wyraźnych biegunek. Dlat­ego diag­nos­tykę warto rozważyć przy nawraca­ją­cych, niewy­jaśnionych dolegliwościach.

  • Jak długo po rozpoczęciu diety bezglutenowej ustępują dolegliwości?

    Objawy jeli­towe częs­to łagod­nieją w ciągu 2–6 tygod­ni. Peł­na regen­er­ac­ja kosmków jeli­towych może trwać 6–24 miesiące, dłużej u dorosłych i palaczy. Niedobo­ry wyrównu­je się indy­wid­u­al­nie pod kon­trolą badań.

  • Czy można zacząć dietę bezglutenową przed wykonaniem badań?

    Nie. Odstaw­ie­nie glutenu przed serologią i biop­sją może dać wyni­ki fałszy­wie ujemne. Dietę wprowadza się po zakończe­niu diag­nos­ty­ki lub na wyraźne zalece­nie lekarza.

  • Jakie choroby często współistnieją z celiakią?

    Najczęś­ciej obser­wu­je się autoim­muno­log­iczne zapale­nie tar­czy­cy, cukrzy­cę typu 1, chorobę Addis­ona, autoim­muno­log­iczne zapale­nie wątro­by oraz mikroskopowe zapale­nie jelit. Współ­chorobowoś­ci zwięk­sza­ją zasad­ność wyko­na­nia badań w kierunku celiakii.

  • Czy dodatnie HLA‑DQ2/DQ8 wystarcza do rozpoznania?

    Nie. Obec­ność HLA‑DQ2/DQ8 jest częs­ta w pop­u­lacji i sama w sobie nie oznacza choro­by. Znacze­nie ma ujem­ny wynik – brak tych hap­lo­typów prak­ty­cznie wyk­lucza celi­ak­ię, gdy serolo­gia i biop­s­ja są niejednoznaczne.